Gereç ve Yöntem: Mayıs 2019 ile Mayıs 2020 tarihleri arasında, 60 yaş ve üstü, önceden bilinen depresyon tanısı almayan, bilişsel ve kognitif fonksiyonları yerinde olan, primer şikayeti ED olan ve tedavi almamış 142 hasta prospektif olarak incelendi. The International Index of Erectile Function-5 (IIEF-5) formu kullanılarak hastalardaki ED’nin derecesi belirlendi. Depresyon açısında SF-36 yaşam kalite ölçeği ve Beck depresyon ölçeği (BDI) kullanılarak veriler incelendi.

Bulgular: Hastaların yaş ortalaması 67.46±4.55 yıldı. IIEF-5 Skoru puan ortalaması 10.85±5.08’di. SF-36 puan ortalamaları; fiziksel fonksiyon 73.90±28.49, fiziksel rol güçlüğü 43.30±42.82, emosyonel rol güçlüğü 34.74±40.06, enerji/canlılık/vitalite 44.75±23.28, ruhsal sağlık 54.98±13.43, sosyal işlevsellik 43.83±30.75, ağrı 90.12±18.28 ve genel sağlık algısı 37.14±23.34’tü. BDI puan ortalaması 24.0±15.14’tü. BDI puanı arttıkça IIEF skoru azalmaktaydı. SF-36 yaşam kalitesi alt alanları ile BDI puan ortalaması arasında negatif yönlü ilişki olduğu tespit edildi. IIEF skor ortalaması ile depresyon ölçeği puan ortalaması arasında da benzer ilişki vardı. Enerji/canlılık/vitalite, sosyal işlevsellik, genel sağlık algısı ile IIEF skor ortalaması arasında çok yüksek düzeyde negatif yönlü ilişki varken; ağrı ile zayıf düzeyde negatif yönlü anlamlı ilişki vardı (p <0.001).

Sonuç: ED ile depresyon arasında sıkı bir ilişki olup, ED’nin şiddeti arttıkça depresyon artmakta ve yaşam kalitesi olumsuz etkilenmektedir.

Depresyon, anksiyete bozukluğu ile ED arasında sıkı bir ilişki olup, bu durum genellikle yetersiz incelenir ve göz ardı edilir ¹⁰. Depresyon şiddeti artan durumlarda ED şiddetinin arttığı da bilinmektedir ¹¹. Fakat buradaki asıl problemin, ED ile başvuran hastalarda çoğu zaman depresyon, anksiyete, duygu durum bozukluğu açısından değerlendirilmediği gerçeğidir. Çünkü ED, hayal kırıklığı, güven kaybı ve duygu durum bozukluğuna sebep olabilmektedir.

Depresyon ölçümünde ilk defa Beck ve arkadaşları ¹² tarafından kullanılan Beck depresyon ölçeği (BDI) kullanılmaktadır. Yaşlı bireylerin yaşam kalitesini değerlendirmek için kullanılan bir diğer test ise SF 36 yaşam kalite ölçeğidir (36-Item Short Form Health Survey(SF 36)) ¹³.

Yaşlı erkeklerde ED, depresyona sebep olup yaşam kalitesini önemli oranda düşürmektedir. Çalışmamızda yaşlı erkek popülasyonunda sık görülen ED’yi, BDI ve SF 36 yaşam kalite anketleriyle değerlendirip, yaşam kalitesini ve depresyon derecesini ne ölçüde etkilediğini araştırmayı amaçladık.

Dahil Edilme ve Dışlanma Kriterleri
Üroloji polikliniğine başvuran, 142 hasta çalışmaya dahil edildi. Hastaların düzenli ve aktif bir cinsel yaşamlarının ve partnerlerinin olmasına dikkat edildi. ED’ye sebep olabilecek ve depresyonu tetikleyebilecek, her türlü malignite, KVH, sistemik hastalıklar (son dönem böbrek ve karaciğer yetmezliği) ve nörolojik (Demans, parkinson) hastalığı olan bireyler çalışma dışı bırakıldı. Ayrıca fizik muayenede ED’ye sebep olabilecek anatomik bozukluğu olan hastalar ve özgeçmişinde pelvik cerrahi hikayesi olan hastalar çalışma dışı bırakıldı. 60 yaş üstü, önceden bilinen depresyon tanısı almayan, bilişsel ve kognitif fonksiyonları yerinde olan, primer şikayeti ED olan ve tedavi almamış, çalışmaya onay veren hastalar dahil edildi.

Veriler ve Anketler
Hastalara geniş bir özgeçmiş ve soygeçmiş sorgulaması yapıldı. Sigara içimi, komorbit hastalıklar, sabah ereksiyonunun varlığı, kullanılan ilaçlar kayıt altına alındı. Sonrasında fizik muayene yapılarak varsa patolojik bulgular kayıt altına alındı. The International Index of Erectile Function-5 (IIEF-5) formu kullanılarak hastalardaki ED’nin derecesi belirlendi. Yapılan çalışmalarda IIEF-5’in Türkçe’ye uygunluğu tespit edilmiş ve anlamlı bulunmuştur ¹⁴. IIEF<11 olan hastalar şiddetli ED, 11-21 IIEF skoru olanlar orta, 22-26 IIEF skoru olanlar hafif ED ve IIEF>26 olan hastalar normal erektil fonksiyon olarak değerlendirildi. Hastaların depresyon açısında SF-36 yaşam kalite ölçeği ve BDI kullanılarak veriler kayıt altına alındı.

SF-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği
Yaşam kalitesini değerlendirmek amacıyla Rand Corporation tarafından geliştirilmiş ve kullanıma sunulmuştur ¹⁵. Mevcut ölçek Türkçe’ye çevrilerek, geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmıştır ¹⁶. Bu ölçek çok amaçlı, sekiz skalayı içine alan, 36 sorudan oluşan kısa bir sağlık taraması formudur. Fiziksel fonksiyon, sosyal fonksiyon, fiziksel sorunlara bağlı rol kısıtlılıkları, emosyonel sorunlara bağlı rol kısıtlılıkları, mental sağlık, enerji/vitalite, ağrı ve genel sağlık durumunu değerlendirilmeye imkan sağlar.

Beck Depresyon Ölçeği
Erişkinlerde depresyona yakalanma riskini ve yatkınlığını belirlemede ve depresyon belirtilerinin şiddetini ölçmede kullanılır ¹². Ölçek, kişiye depresyon teşhisi koymaz ancak kişinin depresyon düzeyini sayısal verilerle belirlemektedir. Bu çalışmada kullanılan ölçeğin Türkçe uyarlaması Hisli tarafından yapılmıştır ¹⁷. Ölçek 21 depresif belirti içeren 21 maddeden oluşmaktadır. İlk madde duygu durumu ile ilişkilidir. İkinci madde kötümserlik ve diğer maddeler sırası ile başarısızlık, suçluluk duygusu, cezalandırılma durumu, doyumsuzluk, kendinden nefret etme, kendini suçlama, kendini cezalandırma arzusu, ağlama nöbetleri, sinirlilik, sosyal içe dönüklülük, kararsızlık, bedensel imge, çalışabilirliğin ketlenmesi, uyku bozuklukları, yorgunluk, iştahın azalması, kilo kaybı, somatik yakınmalar ile ilgilidir. Son madde ise cinsel dürtü kaybı ile ilişkilidir. Ölçekte yer alan her maddelerin her biri 0 ile 3 puan ile derecelendirilmektedir. En yüksek puan 63 olarak belirlenmiştir. Alınan puan ne kadar yüksekse, kişinin depresyon düzeyi o kadar yüksek demektir. BDI anketine göre 10-16 arası puan alanlar hafif duygudurum bozukluğu, 16 puan üzeri alanlar klinik depresyon olarak tanımlandı. Tüm veriler ve anket çalışmaları ilk başvuru sırasında Helsinki bildirisine uygun olarak hastalardan aydınlatılmış onam alındıktan sonra kayıt altına alındı.

Çalışma kriterlerini karşılayan hastalarda total testosteron, folükül stimüle edici hormon (FSH), luteinize hormone (LH), prolactin, fT3, fT4, TSH, highdensity lipoprotein (HDL), total cholesterol, low-density lipoprotein (LDL), triglyceride, 25 OH d vitamin, PSA ve açlık kan şekeri bakıldı. Bu parametreler Atellica® Solution Immunoassay & Clinical Chemistry Analyzers, (Siemens Healthcare Diagnostics Inc. Erlangen, (Germany) cihazında çalışıldı.

İstatistiksel analiz: Araştırma verilerinin girişi ve değerlendirilmesi Statistical Package fort the Social Science (SPSS) v20 for Windows programı aracılığı ile yapıldı. Kategorik değişkenler sayı ve yüzde, numerik değişkenler ortalama ve standart sapma olarak ifade edildi. Numerik değişkenlerin analize uygunluğu Kolmogorov Smirnov Testi ile araştırıldı. İki sürekli arasındaki ilişkiyi göstermek amacıyla Spearman korelasyon analizi kullanıldı. Analizlerde istatistiksel anlamlılık düzeyi p ˂0.05 olarak kabul edildi.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Hastaların demografik ve laboratuvar sonuçları.

Hastaların IIEF-5 skoru değerlendirildiğinde puan ortalaması 10.85±5.08’di. IIEF-5 skorları gruplandırıldığında %63.4 (n =90)’ü ciddi, %18.3 (n =26)’ü orta, %14.1 (n =20)’i hafif-orta ve %4.2 (n =6)’si hafif grupta yer alıyordu.

Hastaların yaşı ile IIEF-5 skor ortalaması arasında anlamlı ilişki yoktu (r =0.016, p =0.854). Hastaların SF-36 puan ortalamaları; fiziksel fonksiyon 73.90±28.49, fiziksel rol güçlüğü 43.30±42.82, emosyonel rol güçlüğü 34.74±40.06, enerji/canlılık/vitalite 44.75±23.28, ruhsal sağlık 54.98±13.43, sosyal işlevsellik 43.83±30.75, ağrı 90.12±18.28 ve genel sağlık algısı 37.14±23.34’tü (Tablo 2).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Hastaların SF36 alt parametrelerine ait puan ortalaması.

Araştırmaya katılan hastaların BDI puan ortalaması 24.0±15.14’tü (Tablo 3).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Araştırmaya katılan hastaların Beck Depresyon ölçeği puan ortalaması.

BDI puan ortalaması ile IIEF-5 skor ortalaması arasında anlamlı negatif yönlü çok yüksek ilişki vardı (r =0.864, p <0.001). BDI puanı arttıkça IIEF-5 skoru azalmaktaydı.

Yaş ile BDI puan ortalaması arasında anlamlı ilişki yoktu (r=0.041, p=0.629).

Hastaların depresyon durumları şiddetlerine göre sınıflandırıldığında; %16.2 (n =23)’si minimal depresyona, %10.6 (n =15)’sı hafif depresyona, %36.6 (n =52)’sı orta depresyona, %36.6 (n =52)’sı şiddetli depresyona sahipti (Tablo 4).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 4: Hastaların depresyon şiddetlerinin dağılımı.

SF-36 yaşam kalitesi alt alanları ile BDI puan ortalaması arasında negatif yönlü ilişki olduğu tespit edildi. Enerji/canlılık/vitalite, sosyal işlevsellik, genel sağlık algısı ile depresyon ölçeği puan ortalaması arasında çok yüksek düzeyde negatif yönlü ilişki varken; ağrı ile zayıf düzeyde negatif yönlü anlamlı ilişki vardı (p <0.001). IIEF-5 skor ortalaması ile BDI puan ortalaması arasında da benzer ilişki vardı. Enerji/canlılık/vitalite, sosyal işlevsellik, genel sağlık algısı ile IIEF-5 skor ortalaması arasında çok yüksek düzeyde negatif yönlü ilişki varken; ağrı ile zayıf düzeyde negatif yönlü anlamlı ilişki vardı (p <0.001). Hastaların SF-36 yaşam kalitesi ölçeği alt alanları ile BDI ve IIEF-5 puan ortalaması arasındaki çapraz korelasyon analizi sonuçları tablo 5’de verildi.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 5: Araştırmaya katılan hastaların SF-36 yaşam kalitesi ölçeği alt alanları ile Beck Depresyon ölçeği ve IIEF skor ortalaması arasındaki çapraz korelasyon analizi sonuçları.

Wong ve ark. ²¹ yaptığı bir çalışmada cinsel olarak aktif olan erkeklerin %88’inde ED olduğu bildirilmiştir. Ayrıca bu çalışmaya dahil olan popülasyonun %67’sinin 6 ay boyunca cinsel olarak aktif olmamasının sebebinin de ED olabileceği düşünülmektedir ²¹. Çalışmamıza, sadece ED’si olan hastalar dahil edildi. ED oranının bu çalışmadan daha yüksek olmasının sebebi buydu.

Cinsel aktivitenin devamı için bilişsel fonksiyonların yerinde olması önemlidir ²². Çalışmamızda bilişsel fonksiyonların yerinde olması dahil edilme kriteri olarak alındı. Bu durum hastaların cinsel aktivite farkındalığı açısından önemliydi. Ayrıca çalışmamızda kullandığımız SF-36 yaşam kalitesi alt alanları ile BDI arasında negatif yönlü ilişki olduğu tespit edildi. Depresyon arttıkça yaşam kalitesinin ve IIEF-5 skorunun azaldığı tespit edildi. Bu durum literatürle uyumluluk göstermekteydi ²³. Çalışmamızda fiziksel fonksiyonları yüksek olan hasta grubumuzda yaşam kalite endekslerinin düşüklüğü, depresyon skorlarının yüksek olması IIEF-5 skorlarındaki düşüklüğe bağlı olduğunu düşünmekteyiz. Literatürde fiziksel aktivitenin ED’yi iyileştirmede olumlu etkisi olduğu bilinmektedir ²⁴. Hastalarımızda depresyon etkisi nedeniyle fiziksel ve emosyonel rol güçlüğü çektikleri ve yaşlı popülasyonda hastalarımızı çıkılmaz bir sarmala soktuğunu düşünmekteyiz.

ED tedavisinde davranışsal tedavi, oral fosfodiesteras 5 inhibitörleri (PDE-5I), hormonal destek tedavileri, intrakavernozal enjeksiyonlar, intraüretral tedaviler ve penil protez gibi tedavi seçenekleri bulunmaktadır ²⁵. Bu tedaviler, hastanın karakteristik özellikleri, maddi durumları ve tedaviye cevap durumlarına göre düzenlenmektedir. Testosteron fiziksel performansın bir modülatörü olarak muhakkak değerlendirilmelidir. Yaşla birlikte testosteron seviyelerinde azalma görülebilir. ED ile başvuran hastaların hormonal (total testosteron) açıdan tetkik edilmesi gerekmektedir, klinik olarak semptomatik hastalar tedavi edilmelidir ²⁶. Testosteron düşüklüğü olan hastalarda, testosteron takviyesi yapılmalıdır. Testosteron seviyeleri depresyonlu hastalarda depresyonu olmayan hastalara göre daha düşük olduğu bulunmuş ve testosteron replesman tedavisinin depresif semptomları iyileştirdiği gösterilmiştir ²⁷. Çalışmamızda testosteron seviyelerinde düşüklük olan hastalara replasman yapılmıştır.

Yaşlı popülasyonda çoğu zaman çeşitli KVH, nörolojik ve sistemik hastalıkları aynı anda bulunabilmektedir. ED ileriki dönemler için KVH’nin bir belirtisi olabilmektedir ²⁸. DM, ED etyolojisinin yaklaşık %75’inde rol oynayan ve değerlendirilmesi gereken önemli bir hastalıktır ²⁹. Hastalarımızın daha önceden tanı almamış %20.4’ünde HT ve %15.5’inde DM tespit edildi. Kan lipit profili ile ED arasında ilişki genç erkeklerde pek ilişkilendirilmese de yaşlılar için durum farklıdır ³⁰. Lipit yüksekliğinin KVH ve metabolik sendrom açısından bir gösterge olabilmesi sebebi ile yaşlı erkek popülasyonda altta yatan hastalıkların tespitinde önemlidir. Bu nedenle üroloji polikliniklerine başvuran hastaların tam bir sistemik muayene ve detaylı tetkiklerle değerlendirip altta yatan patolojiler göz önünde bulundurularak tanı ve tedavi açısından multidisipliner yaklaşılması gerekmektedir.

D vitamini düşüklüğü ile ED şiddeti arasındaki ilişki literatürde bildirilmiştir ³¹. Çalışmamızda da ortalama D vitamini değerinin 26.35±5.82 ng/ml olduğu ve yetersiz olduğu tespit edilmiştir. Mevcut yaşlı popülasyonda bu durumun depresyona bağlı ve fiziksel rol güçlüğüne bağlı olduğunu düşünmekteyiz.

Çalışmamızın tedavi sonrası kontrol verilerinin olmaması sınırlılık arz etmektedir. Bunun ile ilgili çalışmalarımız sürmekte olup ayrı bir çalışma konusu olarak verilmesi planlanmaktadır.

1) Hyde Z, Flicker L, Hankey GJ et al. Prevalence of sexual activity and associated factors in men aged 75 to 95 years: A cohort study. Ann Intern Med 2010; 153: 693-702.

2) Blanchflower DG, Oswald AJ. Money, sex and happiness: An empirical study. Scandinavian J Economics 2004; 106: 393-415.

3) Hobson KG. The effects of aging on sexuality. Health & Social Work 1984; 9: 25-35.

4) Gratzke C, Angulo J, Chitaley K et al. Anatomy, physiology, and pathophysiology of erectile dysfunction. J Sex Med 2010; 7: 445-75.

5) Raheem OA, Natale C, Dick B et al. Novel treatments of erectile dysfunction: Review of the current literature. Sex Med Rev 2021; 9: 123-32.

6) Feldman HA, Goldstein I, Hatzichristou DG, Krane RJ, McKinlay JB. Impotence and its medical and psychosocial correlates: results of the massachusetts male aging study. J Urology 1994; 151: 54-61.

7) Besiroglu H, Otunctemur A, Ozbek E. The relationship between metabolic syndrome, its components, and erectile dysfunction: a systematic review and a meta-analysis of observational studies. J Sex Med 2015; 12: 1309-18.

8) Jackson G, Montorsi P, Adams MA et al. Cardiovascular aspects of sexual medicine. J Sex Med 2010; 7: 1608-26.

9) Glina S, Sharlip ID, Hellstrom WJ. Modifying risk factors to prevent and treat erectile dysfunction. J Sex Med 2013; 10: 115-9.

10) Rajkumar RP, Kumaran AK. Depression and anxiety in men with sexual dysfunction: a retrospective study. Compr Psychiatry 2015; 60: 114-8.

11) Bandini E, Fisher AD, Corona G et al. Severe depressive symptoms and cardiovascular risk in subjects with erectile dysfunction. J Sex Med 2010; 7: 3477-86.

12) Beck AT, Ward CH, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J. An inventory for measuring depression. Arc Gen Psychiatry 1961; 4: 561-71.

13) de Oliveira L, Souza EC, Rodrigues RAS, Fett CA, Piva AB. The effects of physical activity on anxiety, depression, and quality of life in elderly people living in the community. Trends Psychiatry Psychother 2019; 41: 36-42.

14) Turunç T, Deveci S, Güvel S, Peşkircioğlu L. Uluslararası cinsel işlev indeksinin 5 soruluk versiyonunun (IIEF-5) Türkçe geçerlilik çalışmasının değerlendirilmesi. Türk Üroloji Dergisi 2007; 33: 45-9.

15) Ware JE, Jr., Sherbourne CD. The MOS 36-item short-form health survey (SF-36). I. Conceptual framework and item selection. Medical Care 1992; 30: 473-83.

16) Koçyigit H, Aydemir O, Olmez N, Memis A. SF-36’nın Türkçe için güvenilirligi ve geçerliligi. Ege Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Dergisi 1999, 12: 102-6.

17) Hisli N. Beck depresyon envanterinin üniversite öğrencileri icin geçerliligi, güvenilirliği.(A reliability and validity study of Beck Depression Inventory in a university student sample). J Psychol 1989; 7: 3-13.

18) Skałacka K, Gerymski R. Sexual activity and life satisfaction in older adults. Psychogeriatrics 2019; 19: 195-201.

19) Nicolosi A, Moreira ED, Jr., Villa M, Glasser DB. A population study of the association between sexual function, sexual satisfaction and depressive symptoms in men. J Affect Dis 2004; 82: 235-43.

20) Sacks D, Baxter B, Campbell BCV et al. Multisociety consensus quality improvement revised consensus statement for endovascular therapy of acute ischemic stroke. International journal of stroke. Int J Stroke 2018; 13: 612-32.

21) Wong SY, Leung JC, Woo J. Sexual activity, erectile dysfunction and their correlates among 1,566 older Chinese men in Southern China. J Sex Med 2009; 6: 74-80.

22) O'Donnell AB, Araujo AB, Goldstein I, McKinlay JB. The validity of a single-question self-report of erectile dysfunction. Results from the Massachusetts Male Aging Study. J Gen Inter Med 2005; 20: 515-9.

23) Ozkent MS, Hamarat MB, Taskapu HH, Kilinc MT, Goger YE, Sonmez MG. Is erectile dysfunction related to self-esteem and depression? A prospective case-control study. Andrologia 2021; 53: e13910.

24) Duca Y, Calogero AE, Cannarella R et al. Erectile dysfunction, physical activity and physical exercise: Recommendations for clinical practice. Andrologia 2019; 51: e13264.

25) Mobley DF, Khera M, Baum N. Recent advances in the treatment of erectile dysfunction. Postgrad Med J 2017; 93: 679-85.

26) Wu FC, Tajar A, Beynon JM et al. Identification of late-onset hypogonadism in middle-aged and elderly men. N Engl J Med 2010; 363: 123-35.

27) Chou PS, Chou WP, Chen MC et al. Newly diagnosed erectile dysfunction and risk of depression: a population-based 5-year follow-up study in Taiwan. J Sex Med 2015; 12: 804-12.

28) Corona G, Monami M, Boddi V et al. Male sexuality and cardiovascular risk. A cohort study in patients with erectile dysfunction. J Sex Med 2010; 7: 1918-27.

29) Papagiannopoulos D, Khare N, Nehra A. Evaluation of young men with organic erectile dysfunction. Asian J Andrology 2015; 17: 11-6.

30) Pozzi E, Capogrosso P, Chierigo F et al. Clinical profile of young patients with erectile dysfunction: Preliminary findings of a real-life crosssectional study. Eur Urol Focus 2020; 6: 184-9.

31) Crafa A, Cannarella R, Condorelli RA, La Vignera S, Calogero AE. Is There an association between vitamin D deficiency and erectile dysfunction? A Systematic review and meta-analysis. Nutrients 2020; 12: 1411.