Gereç ve Yöntem: Kesitsel tip bir araştırma olup, Sivas il merkezinde 11–17 yaş arasındaki 671 öğrenci üzerinde yapılmıştır. Öğrencilere anket soruları dağıtılarak kendilerinin cevaplamaları istenmiştir.Grupların karşılaştırılmasında khikare testi kullanılmıştır.

Bulgular: Araştırma sonucunda öğrencilerin %67.1'i hayatında hiç sigara içmemişken, deneyenlerin oranı %18.5'tir. Sigarayı her gün içen öğrenci %7.5'tir. Düzenli sigara içicilik tüm öğrencilerde %10.9 iken, kız öğrencilerde %4.1, erkek öğrencilerde %14.1'dir. Hayatı boyunca hiç sarhoş olmayanların oranı %93.8 iken, halen alkollü içki içtiğini belirtenler %0.6'dır.

Sonuç: Yaşın, cinsiyetin, aile gelir düzeyinin, öğrencinin kendisine göre başarı durumunun, disiplin cezası alma durumunun, sınıfta kalma durumunun, aile ile sorunları paylaşmanın, sigaranın kanser yapıcı etkisini bilmenin, aileden uzakta yaşamanın; sigara içme davranışı üzerine etkisi istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Sadece ailenin eğitim düzeyinin, sigara içme davranışı üzerine etkisi, istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Gençlerdeki yüksek sigara içme oranları,sigaranın sağlığa zaraları ile ilgili verilecek eğitimler ve toplumun sigara karşıtı biliçlenmesi ile düşürülebilir.. ©2007, Fırat Üniversitesi, Tıp Fakültesi

Sigara; koroner kalp hastalığı, serebrovasküler hastalıklar, KOAH ve başta akciğer kanseri olmak üzere pek çok organ kanserine neden olur ⁶. Kronik alkol kullanımı alkolik siroz, kronik aktif hepatit ve siroz ile ilişkilidir, ayrıca sinir sisteminde periferik nöropatiye, geçici ve kalıcı organik beyin sendromuna neden olur ve alkoliklerin %25'inde kardiovasküler sistem hastalığı geliştiği tahmin edilmektedir ⁷.

Bu araştırmada adolesan çağda sigara ve alkol kullanım yaygınlığı, sigara ve alkole başlama yaşı ve bu alışkanlıklara etki eden nedenler araştırılmıştır.

Öğrencilere anket soruları dağıtılarak kendilerinin cevaplamaları istenmiş ve anketin üzerine kimliklerini ortaya koyan isim ve numara yazmamaları belirtilmiştir. Veriler bilgisayarda değerlendirilmiştir. Grupların karşılaştırılmasında khikare testi kullanılmıştır.

Öğrencilerin sigara içme durumları değerlendirilirken öğrenciler;

1. Her gün en az bir tane olmak üzere içenler
2. Günde birden az, haftada en az bir tane içenler
3. Haftada bir taneden az, ayda birkaç tane içenler
4. Bırakanlar (daha önce sigara içtiği üç ay ve daha uzun bir dönem olan, fakat şimdi içmeyenler).
5. Deneyenler (yaşam boyunca bir çekiş bile olsa sigara içmiş fakat sigara içtiği süre 3 ayı geçmemiş olanlar).
6. Hiç denemeyenler (yaşamı boyunca bir çekiş bile olsa hiç sigara içmemişler) olarak gruplandırıldıktan sonra; 1, 2, 3. gruplar sigara içenler; 4, 5, 6. gruptakiler sigara içmeyenler olarak değerlendirildi.

Anne-babaların eğitim düzeyleri okur yazar değil: 1 puan, okur-yazar: 2 puan, ilkokul mezunu: 3 puan, orta okul mezunu: 4 puan, lise mezunu: 5 puan, yüksekokul mezunu: 6 puan şeklinde puanlandıktan sonra; anne-baba eğitim puanları toplamı 7 ve altında olanlar düşük; 8, 9, 10 olanlar orta; 11, 12 olanlar yüksek olarak değerlendirildi.

Öğrencilerin sigara içme durumları ve aile eğitim düzeyleri ile ilgili değerlendirme şekli Sezer'in Elazığ'daki Lise öğrencileri üzerinde yaptığı araştırmadan alınmıştır ¹⁰.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Öğrencilerin Sosyo-Demografik Özellikleri

Tablo 2'de öğrencilerin okulla ilgili durumları gösterilmiştir. Son 30 günde okula devamsızlığı olmayan öğrenci oranı %62.1'dir. Öğrencilerin %44.4'ü kendi başarılarını orta düzeyde olarak belirtmiştir. %97.9'u hiç disiplin cezası almamış olup, %79.4'ü hiç sınıfta kalmamıştır.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Öğrencilerin okulla ilgili durumları

Tablo 3'de öğrencilerin sigara ve alkol tüketme davranışı gösterilmiştir. Öğrencilerin %67.1'i hayatında hiç sigara içmemişken, deneyenlerin oranı %18.5'tir. Sigarayı her gün içen öğrenci %7.5'tir. Öğrencilerin %84.8'i marketten sigara alırken zorlanmadığını belirtmiştir. Hiç sarhoş olmayanların oranı %93.8 iken, birden çok kez sarhoş olanların oranı %1.5'tur. Halen alkollü içki içtiğini belirtenler %0.6'dır.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Öğrencilerin Sigara ve İçki İçme Davranışları

Tablo 4'te öğrencilerin yakın çevresindekilerin sigara içme durumu gösterilmiştir. Babaların % 53.0'ı her gün sigara içerken; annelerde her gün sigara içenlerin oranı daha düşüktür (%13.7). En samimi dört arkadaşının hiçbirinin sigara içmediğini ifade edenler % 72.2 iken, arkadaşlarından birisinin sigara içtiğini belirtenler %14.0'dır.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 4: Öğrencinin yakınlarının sigara içme durumu

Öğrencilerin sigaranın zararları ile ilgili bilgi durumlarını saptamak için yer alan sorularda %85.3'ü sigaradaki bağımlılık yapıcı maddenin “nikotin” olduğunu bilmiştir. Sigaranın kanser yapma durumu ile ilgili soruya, öğrencilerin %78.9'u “kesinlikle kanser yapıcı olduğu bilinmektedir” demiştir.

Tablo 5'te çeşitli bağımsız değişkenlerin sigara içme davranışı üzerine etkisi gösterilmiştir. 11-12 yaş grubundakilerin %95.1'i sigara içmezken, 15 yaş ve üzerinde sigara içenlerin oranı %30'dur. Yaşla birlikte sigara içme oranındaki artış istatistiksel olarak anlamlıdır (χ²= 39.720, p=0,000). Yapılan khikare önemlilik testinde bu farkın 15 yaş ve üzeri gruptan kaynaklandığı görülmüştür. Kızların %6.6'sı, erkeklerin %15.4'ü sigara içmekte olup aradaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır. (χ²= 13,251 p = 0,000)

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 5: Çeşitli Bağımsız Değişkenlerin Sigara İçme Üzerine Etkisi

Aile eğitim düzeyi düşüklerde sigara içme oranı %10,0 iken, aile eğitim düzeyi yükseklerde bu oran %10.5'tir ( p> 0.05). 0-200 milyon gelir düzeyi olan ailelerde öğrencilerin sigara içme oranı %6.4 iken, 1 milyar ve üzeri geliri olan ailelerde öğrencilerin sigara içme oranı % 36,8'dir. Ailenin gelir düzeyindeki artış ile sigara içme yüzdesi de artmaktadır (p=0,001). İstatistiksel olarak bu fark 1 milyar ve üzeri gruptan kaynaklanmaktadır.

Öğrencilerin kendi ifadelerine göre belirlenen başarı düzeyi ile sigara içme davranışı arasındaki ilişki incelendiğinde “ortalamanın altında” olanların daha çok sigara içtikleri (p= 0.001) saptanmıştır.

Öğrenim hayatı boyunca en az bir kez disiplin cezası alanların sigara içme yüzdesi %28.6 iken, hiç disiplin cezası almayanların %10.3'ü sigara içmektedir. Ve aradaki fark önemlidir (p = 0,029). Yine öğrenim hayatları boyunca en az bir kez sınıfta kalan öğrencilerin de hiç sınıfta kalmamış öğrencilerden daha yüksek oranda sigara içtikleri (%19.7- 8.4, p =0,000) ortaya çıkmıştır.

Ailesi ile sorunlarının hepsini paylasan öğrencilerin %7.9'u sigara içmektedir. Bu oran ailesi ile hiçbir sorununu paylaşmadığını belirten öğrencilerde daha yüksektir (%19)(p = 0,003).

Sigaranın kesin olarak kanser yapıcı olduğunu bilmeyenlerin %21.1'i sigara içmekte iken, bilenlerde bu oran %8.9'dur (p=0,004). Ailesiyle birlikte yaşayan öğrencilerin %10.4'ü sigara içerken, ailesinden ayrı yaşayanların sigara içme yüzdesi çok daha yüksektir (%26.3). Bu fark istatistiksel olarak önemlidir (p = 0,028).

Yaşın, cinsiyetin, aile gelir düzeyinin, öğrencinin kendisine göre başarı durumunun, disiplin cezası alma durumunun, sınıfta kalma durumunun, aile ile sorunları paylaşmanın, sigaranın kanser yapıcı etkisini bilmenin, aileden uzakta yaşamanın; sigara içme davranışı üzerine etkisi istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Sadece ailenin eğitim düzeyinin, sigara içme davranışı üzerine etkisi, istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır.

Öğrencilere halen alkolü içki içme durumları sorulduğunda bu soruyu 503 öğrenci yanıtlamış ve 3 öğrenci halen alkolü içki içtiğini belirtmiştir. Halen alkollü içki içtiğini belirten öğrenci sayısının azlığı nedeniyle çeşitli bağımsız değişkenlerin alkol alma davranışına etkisi araştırılamamıştır.

Sivas ilinde yapılan bu çalışmada düzenli sigara içicilik oranı Çin'de 2001 yılında lise öğrencileri üzerinde yapılan araştırmadan oldukça düşükken (kızlarda %18, erkeklerde %46) ^11, Minesota'da 2001 yılında ortaokul öğrencileri arasında yapılan düzenli sigara içme oranlarını gösteren araştırmanın sonuçlarına yakındır. (tüm öğrencilerde %12.9) ¹². Çin'de sigara içiciliğinin yaygınlığı ve Çin'de yapılan araştırmanın lise öğrencileri üzerinde yapılması oranların yüksekliğinin nedeni olabilir.

Bu araştırmada her gün sigara içenlerin oranı tüm öğrencilerde %7.5 iken, kız öğrencilerde %3.5 ve erkek öğrencilerde %11.9'dur. Bu sonuçlar, 1983 yılında Sezer'in Ankara'daki araştırmasında ortaokul üçüncü sınıflarda hergün sigara içenlerin oranına (%5.17) yakınken, lise üçüncü sınıflardaki hergün sigara içenlerin oranından (%24.06) düşüktür ¹³; ayrıca 1989 yılında Elazığ ilinde lise öğrencilerinde Sezer R, Öztürk Ş ve arkadaşları tarafından yapılan araştırmanın sonuçlarından çok düşüktür (erkeklerde hergün sigara içicilik oranı %41.2, kızlarda %9.5) ¹⁰. Bunun nedeni yaşla sigara içme oranlarının artması ve bu araştırmanın daha küçük yaş grubunda yapılması olabilir. Elazığ ilindeki yüksek oranlar, bir doğu ili olması nedeniyle toplumun genel eğitim düzeyinin düşüklüğü ve sigara içmenin özellikle erkek öğrenciler tarafından bir statü olarak algılanması olabilir.

2000 yılında Çelik P, Esen A ve arkadaşları tarafından Manisa ilinde yapılan araştırmada bulunan sigara içme üzerine etki eden değişkenler, bu araştırmanın sonuçlarına benzemektedir ¹⁴. Fakat Horasan E ve Sezer E tarafından 1993 yılında Elazığ'da yapılan araştırmada, bu araştırmadan farklı olarak ailenin eğitim düzeyinin de sigara içmeye etkisi anlamlı bulunmuştur⁸.

97 yılında Güney Brezilya'da 12-18 yaş gençler üzerinde yapılan araştırmada ebeveyni boşanmışlarda, sınıfta kalanlarda ve son ay içinde alkol alanlarda; sigara içme yüzdesinin anlamlı olarak daha yüksek olduğu bulunmuştur ¹⁵. Bu araştırmada da sınıfta kalmanın ve disiplin cezası almanın, sigara içme davranışı üzerine etkisi anlamlı bulunmuştur.

Bu çalışmada “sigaranın kesin olarak kanser yapıcı olduğu bilinmemektedir” diyenlerde sigara içme oranı, anlamlı olarak daha yüksek bulunmuştur. Qnckeen C., Mc Kee S. ve arkadaşları tarafından 537 adolesanla yapılan çalışmada ise sigara içenlerin sigaranın erken ölüme neden olduğunu bildikleri (%95) fakat yaşam kalitesini düşüreceğini daha az oranda bildikleri (%63.5) bulunmuştur ¹⁶.

Tayvan'da 1996 yılında Adolesan çağda uyuşturucu kullanımı ile ilgili yapılan araştırmada, uyuşturucu kullanımı, sigara ve alkol içenlerde %7.1 iken; sigara ve alkol içmeyenlerde %0.3 bulunmuştur ¹⁷. Tayvan'da yapılan bu araştırma, Türkiye'de sigara içme yüzdesinin yüksekliğinin, gelecekte alkol ve uyuşturucu kullanım yüzdelerinin artması açısından risk doğurduğunu göstermektedir.

Bu nedenle gençlere başta sigara olmak üzere, bu tür maddelerin sağlığa zararlarına yönelik eğitim verilmesi faydalı olabilir.

1) PİAR, Sigara Alışkanlıkları ve Sigara ile Mücadele Kampanyası Kamuoyu Araştırma Raporu, Ocak 1981.

2) www.alopsikolog.net/pdf/p21.pdf,21.9.2006

3) Torrecilla G.M., Ruano G.R., Plaza M.D., Hernandez M. M.A., Barrueco F.M., Teenagers And Smoking:Prevalence, Patterns And attitudes, An Pediatr (Barc), May, 2004; 60: 440-449,.

4) Hastier N., Quinque K., Bonnel A.S.,et al., Smoking And Adolescent, An İnguiry İnto Motivation And Knowledge of The Effects of Tobacco,Rev Mal Respir,Jun 2006, 23 (3 Pt1): 237- 241.

5) Tümerdem Y., Ayhan B., Özsüt H ve Ark, Orta ve Yüksek Öğretim Gençleri ve Alkol Kullanımı, XXII. Ulusal Psikiatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi, Ekim 22, 23 1986.

6) Karlıkaya C. Tütün ve Ortak Havayolu, Solunum Dergisi, 2005,7: 29-40

7) Schuckit M.N., Alkol ve Madde Kötüye Kullanım Tanı ve Tedavi,Kamberoğlu K. (Çeviren). 1.Baskı, İzmir: Kanyılmaz, 1993.

8) Horasan E., Sezer E., Ortaokul son sınıf öğrencilerinde sigara kullanımı Prevalansı Elazığ 1993, Sağlık İçin Sigara Alarmı Dergisi, 2: 17-29, 1995

9) Öğel K., Türkiye'de Madde Bağımlılığı, 1.Baskı, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık 2001:262-290.

10) Sezer R.E., Öztürk Ş. Z., Bilgin N. ve ark. , Elazığ'da Lise ve Dengi Okul Üçüncü Sınıf Öğrencilerinde Sigara İçme Durumu 1989, Fırat Üniversitesi Dergisi, 5: 121-133, 1990

11) Adolescent smoking in Wuhan, China: Baselina Data From the Wuhan skomiking Prevention Trial, http://www.nebi.nlm.gov/htbin.../guery-old vid, (22.11.2001).

12) Teens and tobacco in Minesota. New Findings From The Minesota yoğuth tobacco survey., http://www.nebi.nim.gov/htbin.../guery-old uid., (22.11.2001).

13) Sezer R.E., Ankara'nın Ortaokul, Lise ve Lise dengi Okullarda Sigara İçme Durumu ve Sigaraya Başlama Nedenleri 1983, Doğa Bilim Dergisi, 1984; 8: 375-384.

14) Çelik P., Esen A., Yorgancıoğlu A., Şen F.S., Topcu F., Manisa İlinde Lise Öğrencilerini Sigaraya Karşı Tutumları, Toraks Dergisi,2000; 1: 61-65.

15) Smoking Among Teenagers in an urban area in Suouthem Brazil., http://www.nebi.nlm.nih.gov./htbin.../guery old., (22.11.2001).

16) Oncken C., MC Kee S., Krishnan-Sarin S., O' Malley S.,et al., Knowledge and Perceived Risk of Smoking-Related Conditions: A Survey of Cigarette, Prev Med., Jun,2005; 40: 779-784,

17) Tobacco, betel guid, alchol and illicit drug use among 13 to 35 years old in Han, nural Taiwan: prevalence and risk factors., http://www.nebi.nlm.nig.gov/htbin../guery-old uid., (21.11.2001).