Akut faz proteinleri karaciğerde sentezlenen plazma proteinleridir. Onların kan konsantrasyonları çeşitli klinik durumlara cevap olarak değişmektedir. İnfeksiyonlar, travma, inflamatuar, immunolojik ve malign hastalıklarda AFP’lerin plazma konsantrasyonları belirgin şekilde değişirken, yorucu bir egzersiz, psikolojik stres ve bazı psikiyatrik ve kardiyak hastalıklarda orta derecede ya da hafif bir değişiklikler gözlenmektedir
7. Lokal ya da sistemik bir rahatsızlığa cevapta, CRP, serulopalzmin, AAT gibi bazı AFP’lerinin plazma düzeyleri artarken, aksine prealbumin, transferrin gibi negatif akut faz proteinlerinin konsantrasyonları düşmektedir
8. Yüksek rakıma maruz kalmanın patofizyolojik etkilerini araştıran bir çok çalışmaya rağmen, insanlarda yüksek rakım stresine karşı AFP’lerin değişimini değerlendiren çok az veri mevcuttur. Bu çalışmada biz, düşük rakımda yaşayan amatör dağcılarda orta yükseklikteki bir rakımda soğuk çevre şartlarına maruz kalmanın bazı serum akut faz proteinleri üzerindeki muhtemel etkilerini araştırdık.
Imoberdorf ve ark.9 yüksek rakımda (4559 m) sağlıklı kişilerde albumin ve fibrinojen sentezi üzerine fiziksel egzersiz ve hipobarik hipoksinin etkilerini araştırmıştır. Bu araştırıcılar, albumin ve fibrinojen sentezindeki artışın daha çok fiziksel egzersizden kaynaklandığını, bu artış üzerine yüksek rakımın daha az etili olduğunu ifade etmiştir9. Bununla birlikte, söz konusu çalışmada CRP, seruloplazmin, α1-antitripsin, prealbu-min ve transferrinin kan konsantrasyonlarındaki değişiklikler araştırılmamıştır9.
Başka bir çalışmada, Kleessen ve ark.5 yüksek rakımla barsak mikroflorası ve inflamasyonun hassas bir göstergesi olan serum CRP düzeylerindeki değişiklikleri araştırmıştır. Onlar, başlangıç değerleriyle karşılaştırıldığında çok yüksek rakımda, özellikle 5000 metrenin üzerinde, serum CRP düzeylerinin arttığını çalışmalarında ifade etmiştir5. Bununla birlikte, bizim çalışmamızda başlangıç değerleriyle karşılaştırıldığında 7. gün serum CRP düzeyleri daha yüksekti fakat bu artış istatistiksel açıdan anlamlı değildi. Bu orta düzeydeki bir rakımın etkisi olabilir. Bunlara ilave olarak, daha önce yapılmış başka bir çalışmada ise yüksek rakımın CRP düzeylerini etkilemediği ifade edilmiştir10.
İnsan plazmasında en bol bulunan serin proteaz inhibitörü olan AAT, kan koagülasyonu, kompleman aktivasyonu, programlanmış hücre ölümü ve gelişiminin kontrolü dahil geniş bir aktivite alanına sahiptir. AAT, primer olarak karaciğerde sentez edilmekle birlikte11,12, akciğer alveol epitelinde13, monositlerde14, barsak epitelinde15 ve nöronal hücrelerde16 sentezlenebilmektedir.
Pozitif akut faz reaktanı olan AAT’nin dolaşımdaki düzeyleri inflamasyon sürecinde yaklaşık üç kat kadar bir artış gösterebilir17. Bunlara ilave olarak, serum AAT düzeyleri non-inflamatuar durumlardan da etkilenebilmektedir18. Seruloplazmin, karaciğerde sentezlenen bakır bağlayıcı proteindir ve primer fizyolojik fonksiyonu plazma redoks reaksiyonlarıyla ilgilidir. Ferroksidaz aktivitesi gösteren seruloplazmin, Fe+2’nin Fe+3’e oksidasyonunu sağlayarak demirin transferrine girmesini sağlar, toksik demir ürünlerinin oluşmasını önleyerek antioksidan işlev görür3,19.
Literatürden araştırdığımız kadarıyla dağcılık sporuyla uğraşanlarda serum AAT ve seruloplazmin konsantrasyonları üzerine yüksek rakımın etkisini araştıran bir çalışmaya rastlayamadık. Mevcut çalışma, orta derecede yüksek rakımda soğuk çevre şartlarına maruz kalmanın artmış serum AAT ve seruloplazmin düzeyleriyle ilişkili olduğunu göstermektedir. Yüksek rakım, azalmış parsiyel oksijen basıncından başka aşırı soğuk, daha fazla fiziksel efor harcama ve mental stres gibi diğer faktörlerin de etkili olduğu bir multistres ortamdır20. Bu stres faktörlerinin her biri AAT ve seruloplazmin gibi serum AFP’lerinin sentezini etkileyebilir.
Bir negatif akut faz reaktanı olan prealbuminin serum düzeyleri, inflamasyon, malign hastalıklar, siroz, çinko eksikliği, protein kaybettiren enteropatiler ve protein malnütrisyonu durumlarında azalmaktadır21. Mevcut çalışmanın sonuçları, orta derecede bir rakımdaki soğuk çevre şartlarının da serum prealbumin düzeyini azalttığını göstermektedir. Yaptığımız literatür taramalarında yüksek rakım - prealbumin ilişkisini araştıran yıllar önce yapılmış sadece bir çalışma bulabildik. Söz konusu çalışmada, Surks ve ark.22 yüksek rakımda ilk 2 haftalık süreçte prealbumin düzeylerinde anlamlı bir azalma, total protein, troksin bağlayıcı globulin ve seruloplazmin düzeylerinde ise bir artışın olduğunu ifade etmişler ki bu da kısmen bizim sonuçlarımızla uyumludur. Bu çalışmada biz, kampın 1. ve 7. günlerinde aynı zamanda serum transferrin ve Lp(a) düzeylerini de ölçtük. Yedinci günde ölçülen Lp(a) düzeyleri başlangıç değerlerine göre daha düşüktü fakat transferrin düzeyleri günler arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık göstermedi.
Bizim çalışmamızın sonuçları göstermektedir ki, düşük rakımda yaşayan dağcılarda, orta derecede bir rakımda aşırı soğuk çevre şartlarına maruz kaldıklarında bazı akut faz proteinlerinin serum konsantrasyonları değişmektedir.