Gereç ve Yöntem: Kardiyoloji kliniğinde Ocak-Aralık 2014 arasında anjiyografi yapılan hastaların HBsAg, anti-HCV ve anti-HIV seropozitiflikleri ile demografik özellikleri geriye dönük değerlendirildi. Serolojik testler makro-ELISA yöntemiyle çalışıldı. İstatistiksel analiz Ki-kare testi ile yapıldı.

Bulgular: Çalışmaya alınan 3.367 hastanın 2.093'ü (%62.2) erkek, 1.274'ü (%37.8) kadın idi. Tüm hastaların yaş ortalaması 60.9±12.4 idi. Hastaların 125'inde (%3.71) HBsAg, 53'ünde (%1.57) anti-HCV ve sadece bir (%0.03) erkek hastada anti-HIV seropozitifliği saptandı. HBsAg ve anti-HCV seropozitifliği ile cinsiyet arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmadı.

Sonuç: Çalışmamızda gerek ilimizde gerekse ülke genelinde daha önce yapılmış çalışmalarla benzer seropozitiflik bulunmuştur. Sağlık çalışanları her hastaya potansiyel hepatit B, hepatit C veya HIV taşıyıcısı gözüyle bakmalıdır. Anjiyografi gibi girişimsel işlemler sırasında sağlık çalışanları hepatit B, hepatit C ve HIV enfeksiyonu bulaşından korunmak için gerekli güvenlik önlemlerini almalıdır. Ayrıca bu hastalıklara yönelik farkındalığı artırmak amacıyla hizmet içi eğitim programlarına önem verilmelidir.

Hepatit C prevalansının HBV'den daha düşük (%0.2-2) olduğu bilinmektedir⁴. Günümüzde dünyada yaklaşık 300 milyon, ülkemizde ise 600-700 bin insanın HCV ile enfekte olduğu tahmin edilmektedir⁵. HCV enfeksiyonunun %60-80'e varan oranlarda kronikleşmesi, siroza ve hepatoselüler karsinomaya neden olması, etkin bir aşısının henüz bulunamaması gibi nedenlerden dolayı dünyada ve ülkemizde özellikle de sağlık çalışanlarında daha büyük bir sorun haline gelmektedir⁶.

Dünya Sağlık Örgütü'nün Aralık 2014 verilerine göre dünyada ortalama 35 milyon HIV ile enfekte kişi yaşamaktadır⁷. Ülkemizde ise Sağlık Bakanlığı'nın Haziran 2014 verilerine göre 1985 yılından itibaren toplam 8.238 HIV pozitif vaka bildirilmiştir⁸.

Sağlık çalışanları HBV, HCV ve HIV enfeksiyonları açısından genel popülasyona göre daha yüksek riske sahiptir^1,9. Bu enfeksiyon ajanlarının sağlık çalışanına bulaşı daha çok kontamine iğne batması, kan ve diğer vücut sıvılarının mukozalara teması şeklinde olmaktadır¹⁰. HIV ile enfekte kanla perkütan olarak maruziyet sonrası HIV bulaş riski yaklaşık %0.3 olup mukozal temas sonrası bu oran %0.09'dur. HBsAg ve HBeAg pozitif kan ile temas sonrası hepatit B gelişme riski %22-31 iken, HBsAg pozitif fakat HBeAg negatif ise risk %1-6 arasındadır. HCV pozitif kaynak ile perkütan temas sonrası anti-HCV serokonversiyon insidansı %0-7 arasındadır (ortalama %1.8)¹¹. DSÖ verilerine göre tüm dünya genelinde her yıl meydana gelen 3 milyon perkütan yaralanma sonucunda, 70.000 HBV, 15.000 HCV ve 1.000 HIV enfeksiyonu geliştiği bildirilmektedir. Ayrıca; hekimlerin her yıl başına HBV enfeksiyonuna yakalanma riski %0.6-1.4 olarak belirtilmiştir. Sağlık çalışanına bulaşın önlenmesi ancak ciddi güvenlik önlemlerinin alınması ile olur. Bununla birlikte HBV'ye karşı aşılanma da önerilmektedir¹².

Bu çalışmada; sağlık çalışanının bulaşıcı hastalıklardan, özellikle kan yoluyla bulaşan enfeksiyonlardan korunmaya yönelik tedbir almasının önemini vurgulamak ve karşılaştıkları risklere farkındalık oluşturmak için anjiyografi uygulanan hastalarda hepatit B, hepatit C ve HIV seroprevalansının araştırılması amaçlanmıştır.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: HBsAg, anti-HCV ve anti-HIV seropozitiflik oranları (n= 3367)

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Seropozitifliklerin yaş ve cinsiyete göre dağılımı

Hastaların invaziv girişimsel işlemler öncesinde kan yolu ile bulaşan virüslere karşı serolojik testlerle taranması konusu kesinlik kazanmamıştır¹⁵. Bazı çalışmalar invaziv işlemden önce tüm hastaların taranmasını önerirken, bazı çalışmalar tarama yapmaya gerek olmadığını, genel enfeksiyon kontrol önlemlerinin alınmasının yeterli olacağını savunmaktadır¹⁶.

Günümüzde HBV, HCV ve HIV enfeksiyonlarının serolojik olarak tanısında en sık kullanılan yöntem Enzyme-Linked ImmunoSorbent Assay (ELISA)'dır. Hepatit B yüzey antijeni (HBsAg), hepatit C antikoru (anti-HCV) ve insan immun yetmezlik virusu antikoru (anti-HIV) belirteçleri tanının ilk basamağını oluşturur⁵.

Hepatit B taşıyıcılık oranları dünyanın değişik yerlerinde farklı oranlarda bildirilmektedir. Ülkemiz HBV enfeksiyonu açısından orta endemik, HCV enfeksiyonu açısından düşük endemik bölgede bulunmaktadır. Hepatit B virus taşıyıcılığının dünyada ortalama %6.5; ülkemizde ise araştırmalara göre değişmekle beraber %4-14 arasında olduğu bildirilmektedir. Hepatit C virus seroprevalansının ise dünyada %0.5-2; ülkemizde %0.3-1.6 arasında olduğu bildirilmektedir¹⁷.

Son yıllarda ülkemizde viral hepatit prevalansını gösteren önemli epidemiyolojik çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bunlar içerisinde Türk Karaciğer Araştırmaları Derneği'nin ülke genelini kapsayan çalışmasında; HBsAg seropozitifliği %4 ve anti-HCV seropozitifliği %0.95 bulunmuştur. Ayrıca HBsAg seropozitifliğinin yaşla artış gösterdiği de bildirilmiştir¹⁸.

Taş ve ark.'nın (13) anjiyografi uygulanan hastalarda retrospektif olarak yaptıkları bir çalışmada HBsAg, anti-HCV ve anti-HIV pozitifliği sırasıyla %2.2, %0.2 ve %0 olarak tespit edilmiştir. Başka bir araştırmada ise Genel Cerrahi birimine başvuran preoperatif hastalarda HBsAg, anti-HCV ve anti-HIV seroprevalansı sırasıyla %6.6, %1.6, ve %0 olarak bulunmuştur¹⁹. Daha önce yine ilimizde yaptığımız bir çalışmada 2012-2013 yıllarında özel bir hastaneye başvuran hastalarda seropozitiflik oranları HBsAg için %5.7, anti-HCV için %0.99 ve anti-HIV için %0.02 olarak tespit edilmiştir²⁰. Bizim çalışmamızda HBsAg pozitifliği %3.71, anti-HCV pozitifliği %1.57 ve anti-HIV pozitifliği ise %0.03 saptandı. Araştırmamız gerek ilimizde gerekse ülke genelinde son yıllarda yapılmış çalışmalarla benzer sonuçlanmıştır.

Taş ve ark.'nın¹³ çalışmasında HBsAg ve anti-HCV seropozitifliği ile cinsiyet arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmamıştır. Çalışmamızda da benzer sonuç bulunmuştur.

Ülkemizde yapılan birçok çalışmada yaş gruplarına göre HBsAg seropozitifliğinin 40 yaş üzeri gruplarda daha sık görüldüğü bildirilmiştir^17-20. Araştırmamızda yaş gruplarına göre HBV taşıyıcılığı karşılaştırıldığında HBsAg en çok 50-59 yaş aralığında ve anti-HCV ise en çok 60 ve üstü yaşlarda pozitif saptanmıştır. Anti-HIV sadece 34 yaşında bir hastada pozitif olarak bulunmuştur.

Sonuç olarak; sağlık çalışanları her hastaya potansiyel hepatit B, hepatit C veya HIV taşıyıcısı gözüyle bakmalıdır. Hepatit B aşı ile önlenebilir bir hastalık olduğundan tüm sağlık çalışanları hepatit belirteçleri yönünden taranarak duyarlı kişiler aşılanmalı, hepatit C ve HIV enfeksiyonu bulaşından korunma açısından ise ciddi tedbirler alınmalıdır. Ayrıca bu hastalıklara yönelik farkındalığı artırmak amacıyla hizmet içi eğitim programlarına önem verilmelidir.

Teşekkür: Verilerin elde edilmesinde katkı sağlayan Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali KOBAT'a teşekkür ederiz.

1) Polat M, Öğüt S, Orhan H, Sucaklı MB. Isparta ve Burdur'da çalışan hemşirelerin hepatit B virüs enfeksiyonu konusundaki bilgi, tutum ve davranışları. Viral Hepatit Derg 2006; 11: 89-94.

2) Çetin M, Temiz M, Aslan A, Turhan E. Mustafa Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi araştırma görevlilerinin hepatit B virüsü infeksiyonuna ilişkin bilgi düzeylerinin değerlendirilmesi. Viral Hepatit Derg 2007; 12: 121-7.

3) Ergönül, Ö, Işık H, Baykan N, Erbay A, Dokuzoğuz B, Müftüoğlu O. Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi'nde sağlık çalışanlarında hepatit B enfeksiyonu. Viral Hepatit Derg 2001; 2: 327-9.

4) İnci M, Aksebzeci AT, Yağmur G, Kartal B, Emiroğlu M, Erdem Y. Hastane çalışanlarında HBV, HCV ve HIV seropozitifliğinin araştırılması. Türk Hij Den Biyol Derg 2009; 66: 59-66.

5) Tekin A, Deveci Ö. Bir devlet hastanesi çalışanlarında HBV, HCV ve HIV seroprevalansı. J Clin Exp Invest 2010; 1: 99-103.

6) Pehlivanoğlu F, Yaşar KK, Şengöz G. Ameliyat olmak üzere başvuran hastalarda hepatit B ve hepatit C seroprevalansı. Viral Hepatit Derg 2011; 17: 27-31.

7) Tümer A. HIV/AIDS nedir? Dünyada ve Türkiye'de HIV/AIDS (Güncelleme:08.01.2015). http://www.hatam.hacettepe.edu.tr/AIDS_web2014.pdf.

8) T.C. Sağlık Bakanlığı HIV/AIDS Veri Tabloları Ekim 1985 – Haziran 2014. Ankara: Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Bulaşıcı Hastalıklar Daire Başkanlığı Zührevi Hastalıklar Birimi, 2014.

9) Akçam Z, Akçam M, Coşkun M, Sünbül M. Hastane personelinin viral hepatitler ve hepatit B aşısı ile ilgili bilgi düzeyinin değerlendirilmesi. Viral Hepatit Derg 2003; 8: 32-5.

10) Akçam FZ. Hepatit B virüsü enfeksiyonu. STED 2003; 12: 211-4.

11) Centers for Disease Control and Prevention. Public Health Service Guidelines for the management of occupational exposures to HBV, HCV, and HIV and recommendations for postexposure prophylaxis. MMWR Recomm Rep 2001; 50: 1-52.

12) Phillips EK, Owusu-Ofori A, Jagger J. Blood borne pathogen exposure risk among surgeons in Sub-Saharan Africa. Infect Control Hosp Epidemiol 2007; 28: 1334-6.

13) Taş T, Koçoğlu E, Küçükbayrak A ve ark. Anjiyografi yapılan hastalarda hepatit B, hepatit C ve HIV seroprevalansı. Abant Med J 2013; 3: 224-6.

14) Aide-memoire for a strategy to protect health workers from infection with blood borne viruses, WHO/BCT/03.11. Geneva: World Health Organization; 2006. Available from: http://www.who.int/occupationalhealth/activities/1am healthcareworker.pdf [accessed 23 September 2011.

15) Masood Z, Jawaid M, Khan RA, Rehman S. Screening for Hepatitis B and C: A routine preoperative investigation? Pak J Med Sci 2005; 21: 455-9.

16) Montecalvo MA, Lee MS, De Palma H, et al. Seroprevalence of human immunodeficiency virus-1, hepatitis B virus, and hepatitis C virus in patients having major surgery. Infect Control Hosp Epidemiol 1995; 16: 627-32.

17) Tosun S. Türkiye'de viral hepatit B epidemiyolojisi yayınların metaanalizi: Tabak F, Tosun S (eds). Viral Hepatit 2013. 1. baskı. İstanbul. Viral Hepatitle Savaşım Derneği 2013: 25-81.

18) Tozun N, Ozdogan O, Cakaloglu Y, et al. A Nationwide prevalence study and risk factors for hepatitis A, B, C and D infections in Turkey, The 61st Annual Meeting of the American Association for the Study of Liver Diseases: The Liver Meeting 2010. October 29-November 2, 2010, Boston USA, Poster No: 789, Hepatology Vol 52 S1: 697 A.

19) Girgin S, Temiz H, Gedik E, Gül K. Genel cerrahi hastalarında preoperatif HBsAg, anti-HCV, anti-HIV seroprevalansı. Dicle Tıp Derg 2009; 36: 283-7.

20) Denk A, Özden M, Demircan F, Kılınç F. Elazığ ilinde özel bir hastaneye başvuran kişilerde HBsAg, anti-HBs, anti-HCV ve anti-HIV seropozitifliklerinin Araştırılması. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Tıp Derg 2014; 28: 51-4.