Gereç ve Yöntem: Bu çalışma kesitsel tipte bir araştırmadır. Çevrim içi hazırlanan anketler Mayıs-Haziran 2022 tarihlerinde sistematik örneklemle belirlenen 304 öğrenciye mesaj yoluyla iletilmiştir. Toplam 263 kişiden (%86,0) yanıt alınmıştır. Ankette bireysel sorular, “Alkol Kullanım Bozukluklarını Tanıma Testi” ve “Fagerström Nikotin Bağımlılık Testi” bulunmaktadır. İstatistiksel analizler SPSS programıyla yapılmıştır. Kategorik değişkenler Ki–Kare testi ile değerlendirilmiştir. İleri istatistiksel analizi için logistik regresyon modeli enter yöntemi kullanılmıştır. İstatistiksel anlamlılık p <0,05 olarak kabul edilmiştir.

Bulgular: Araştırmaya 126 kadın (% 47,9), 137 (% 52,1) erkek katılmıştır. Yaş ortalaması 22.31∓0.13. Katılımcıların 61’i (%23,2) sigara, 147’si (% 55,9) alkol kullanmaktadır. Sigara kullananların 44’ü (% 73,3) düşük, 12’si (% 20,0) orta, 4’ü (% 6,7) ise yüksek bağımlı bulunmuştur. Alkol kullananların 99’u (% 67,3) düşük riskli kullanım, 43’ü (% 29,3) zararlı kullanım, 5’i (% 3,4) yüksek riskli alkol kullanımı davranışı sergilemektedir. Sigara ve alkol kullanımında cinsiyet ve sınıfa göre farklılık saptanmamıştır. Sigara kullanımı, alkol kullanımında 3,7 kat riskli, “binge drinking” davranışı sergilemekte 4 kat riskli bulunmuştur. Daha önceden psikiyatrik rahatsızlık geçirmek sigara kullanımında 2,4 kat risk oluşturmaktadır.

Sonuç: Sigara kullanımının alkol kullanımında riskli olduğu görülmüştür. Geçirilmiş psikiyatrik rahatsızlık öyküsünün sigara ve alkol kullanımı için risk olduğu saptanmıştır. Meslek hayatlarında topluma sağlık hizmeti sunacak tıp fakültesi öğrencilerine bu konuda farkındalık kazandırılması gerekmektedir. Ayrıca psikiyatrik rahatsızlık öyküsü olan öğrencilerin psikiyatrik destek almaları sağlanabilir. Öğrencilere yönelik sigara bırakma müdahaleleri rutin sağlık programına alınabilir.

Dünya çapında bir diğer büyük halk sağlığı tehdidi ise alkol kullanımıdır. Bağımlılık yapmasının yanı sıra şiddet ve trafik kazalarının da en önemli sebeplerindendir⁵. Alkol, birçok toplumda sosyal hayatın bir parçası haline gelmiş ve neredeyse dünya nüfusunun yarısı tarafından tüketilmektedir. Dünya çapında her yıl 3 milyon ölüme neden olmakla birlikte ölümlerin %5,3’ü alkol kullanımının kötüye kullanımına bağlıdır⁶. Bunların yanı sıra enfeksiyöz hastalıklar, kanser, diyabet, nöropsikiyatrik hastalıklar, karaciğer hastalıkları gibi hastalıklarla da ilişkilidir⁷. Alkolün etkisi türüne, kullanım miktarına ve sıklığına göre değişiklik göstermektedir. Aşırı alkol tüketimi “Binge Drinking” ise özellikle genç nüfusta artmakta olan bir diğer tehdit olup gastrointestinal sistem organları başta olmak üzere ciddi organ hasarlarına yol açmaktadır⁸.

Sigara ve alkol kullanımı insan sağlığının bozulmasına ve erken ölümlere yol açmaktadır^4,9. Türkiye’de ve dünyada genç nüfusa yönelik yapılan çalışmalarda üniversite öğrencilerinde, tıp fakültesi öğrencileri de dahil olmak üzere, sigara ve alkol kullanımının yüksek olduğu görülmektedir^10-14. Gençlerin sigara ve alkol kullanma davranışlarını değerlendirmek ve nedenlerini araştırmaya yönelik yapılan çalışmalar bu sorunların önlenmesinde atılacak adımlara katkı sağlayacaktır^15,16.

Bu çalışmayla tıp fakültesi öğrencilerinin sigara ve alkol kullanım durumunun ve ilişkili değişkenlerin değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

Anketin ilk kısmı literatüre dayalı 20 bireysel soru içermektedir. Katılımcıların cinsiyet, yaş, sınıf, yaşadıkları yer, gelir durumları, romantik ilişki durumları, psikiyatrik rahatsızlık durumları ve zor zamanlarında sıkıntılarını paylaştığı bir yakınının varlığı, anne ve babalarının medeni durumu, eğitim durumları, psikiyatrik rahatsızlık durumları ile katılımcıların sigara ve alkol kullanıma başlama yaşları ve nedenleri sorgulanmıştır. İkinci kısmında Türkçe güvenilirlik ve geçerlilik çalışması Saatçioğlu ve arkadaşları tarafından yapılan “Alkol Kullanım Bozukluklarını Tanıma Testi (AUDIT)” bulunmaktadır¹⁷. Ölçekten alınan puanlar 0-7 düşük riskli, 8-15 zararlı kullanım, 16-40 yüksek riskli olarak değerlendirilmektedir. Üçüncü kısımda Türkçe güvenilirlik ve geçerlilik çalışması Uysal ve arkadaşları tarafından yapılan “Fagerström Nikotin Bağımlılık Testi” bulunmaktadır¹⁸. Ölçekten alınan puan 0-3 düşük, 4-6 orta, 7-10 ise yüksek düzey bağımlılığı göstermektedir. Bir oturuşta dört-beş standart içkiden fazla alkol tüketen katılımcılar aşırı alkol tüketiyor kabul edilmiş ve analiz edilmiştir.

İstatiksel Analiz
Elde edilen veriler SPSS 27 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Tanımlayıcı veriler frekans ve yüzdelik değerler ile birlikte belirtilmiştir. Kategorik değişkenlerin değerlendirilmesinde Ki–Kare testi kullanılmıştır. Değişkenlerin ileri istatistiksel analizinde lojistik regresyon modeli enter yöntemi kullanılmıştır. Sigara kullanımı için modele cinsiyet, sınıf, gelir durumu, medeni durum ve anne-babanın medeni durumu, geçirilmiş psikiyatrik rahatsızlık öyküsü varlığı, zor zamanlarında sıkıntılarını paylaştığı bir yakınının varlığı ve aşırı alkol tüketim davranışı dahil edilmiştir. Alkol kullanımı için modele cinsiyet, sınıf, şu anda yaşadığı yer, gelir durumu, medeni durumu, geçirilmiş psikiyatrik rahatsızlık öyküsü ve zor zamanlarında sıkıntılarını paylaştığı bir yakınının varlığı ve sigara kullanma durumu eklenmiştir. Aşırı alkol tüketimi davranışına etkisini değerlendirmek için yapılan çok değişkenli analiz modeline cinsiyet, sınıf, şu anda yaşadığı yer, gelir durumu, romantik ilişki durumu, geçirilmiş psikiyatrik rahatsızlık öyküsü, zor zamanlarda sıkıntılarını paylaştığı bir yakını varlığı, sigara kullanma durumu dahil edilmiştir. İstatistiksel anlamlılık değeri p <0,05 kabul edilmiştir.

Bu çalışma araştırma ve yayın etiğine uygun olarak yürütülmüştür. Helsinki bildirgesi ilkelerine dikkat edilmiştir. İlgili üniversitenin etik kurulundan 07.01.2022 tarihinde 09.2022.84 protokol nolu etik kurul onayı alınmıştır.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Katılımcıların bireysel özellikleri.

Sigara kullanan katılımcılara sigara kullanmaya başlama nedenleri sorulmuş; en sık verilen cevaplar sırasıyla hiçbir özel nedeni yok (n =18, %28,6), arkadaş etkisi (n =15, %23,8) ve merak (n =14, %22,2) olmuştur. Alkol kullanan katılımcılar ise alkol kullanma sebeplerini sırasıyla en sık eğlence amaçlı (n =50, %38,2), hiçbir özel nedeni yok (n =40, %30,5), merak (n =24, %18,3) nedeniyle Fagerström ölçeğinden alınan puanlara göre sigara kullananların 44’ü (%73,3) düşük, 12’si (%20,0) orta, 4’ü (%6,7) ise yüksek bağımlı bulunmuş, 1 kişi ölçeği yanıtlamamıştır. Alkol kullanan katılımcılar ise AU-DIT ölçeği puanlarına göre 99’u (%67,3) düşük riskli kullanım, 43’ü (%29,3) zararlı kullanım, 5’i (%3,4) yüksek riskli alkol kullanımı davranışı sergilemektedir. Katılımcıların %60,8’i (n =90) ayda bir veya daha az alkollü içecek kullanmakta ve %52,7’si (n =78) her ay bir seferde altı veya daha fazla standart içki içme davranışını gerçekleştirmektedir. Katılımcıların %73,6’sı (n =109) ile çoğunluğu alkol aldığınız zaman günde iki standart içki içmektedir. Katılımcıların 67’si (%45,3) bir seferde altı veya daha fazla standart içki içmediğini belirtmiştir.

Bağımsız değişkenlerin sigara ve alkol kullanımına etkisi değerlendirilmiştir (Tablo 2). Cinsiyet ile sigara ve alkol kullanımı karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmamıştır. Benzer şekilde sınıf düzeyi ile sigara ve alkol kullanımı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır. Yaşadığı yere göre sigara kullanımında bir fark görülmezken, yurtta yaşayanlarda daha fazla alkol kullanımı olduğu görülmüştür (sırasıyla p =0,472; p =0,017). Gelir düzeyi ile sigara ve alkol kullanımı karşılaştırılmış, istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Anne eğitim düzeyi ile sigara ve alkol kullanımı karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmamıştır. Aynı şekilde baba eğitim düzeyi ile sigara ve alkol kullanımı karşılaştırıldığında yine istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Anne babanın birlikte olduğu durumda sigara kullanımı daha az görülmektedir (p =0,046).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Bireysel özelliklere göre sigara-alkol kullanım durumu.

Geçirilmiş psikiyatrik rahatsızlık öyküsü ile sigara ve alkol kullanımı karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur (sırasıyla p =0,008, p =0,049). Zor zamanlarında sıkıntılarını paylaştığı bir yakının olduğu durumda alkol kullanımının daha yüksek oranda olduğu görülmüştür (p =0,041). Ek olarak sigara kullanımı ile alkol kullanımı karşılaştırılmış ve istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p <0,001). Cinsiyete göre bakıldığında erkeklerin daha sık aşırı alkol tüketimi davranışı sergiledikleri görülürken sınıflar arasında istatistiksel farklılık saptanmamıştır (sırasıyla p =0,036, p =0,073). Şu anda yaşadığı yere göre yurtta ve aile evinde yaşayanlar (sırasıyla %64,6, %51,5) öğrenci evinde ve yalnız yaşayanlara (sırasıyla %26,3, %26,8) göre daha fazla aşırı alkol tüketimi davranışı sergilemektedir ve fark yurtta yaşayanlardan kaynaklanmaktadır (p <0,001). Bir oturuşta standart içkiden fazla alkol tüketenlerin zor zamanlarında sıkıntılarını rahatlıkla paylaştığı bir yakınının bulunmaması istatistiksel olarak ilişkili çıkmamıştır. Sigara kullanan bireylerin ise daha sık aşırı alkol tüketimi davranışı sergiledikleri görülmüştür (p <0,001).

Bağımsız değişkenlerin sigara kullanımına etkisi çok değişkenli analizle değerlendirildiğinde geçirilmiş psikiyatrik rahatsızlık öyküsü olanlarda sigara tüketiminin yaklaşık iki buçuk kat, alkol tüketenlerde bir buçuk kat fazla olduğu görülmüştür (Tablo 3).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Sigara kullanma durumunun lojistik regresyonla değerlendirilmesi.

Yurtta yaşamak alkol kullanımında yaklaşık üç kat, sigara içmek yaklaşık dört kat riskli bulunmuştur (Tablo 4). Benzer şekilde aşırı alkol tüketiminde yurtta kalmak yaklaşık beş kat, sigara kullanımı dört buçuk kat fazla riskli bulunmuştur.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 4: Alkol kullanma durumunun lojistik regresyonla değerlendirilmesi.

Bu araştırmada yurtta kalan öğrencilerde diğer öğrencilere kıyasla sigara ve alkol kullanımı daha yüksek görülmektedir ve alkol kullanımında istatistiksel olarak anlamlılık saptanmıştır. Literatürde alkol kullanımın eğitim hayatında kiminle yaşadığıyla ilişkisini değerlendiren çalışmalar mevcuttur^10,23. Alkolün kötüye kullanımı Slovakya’lı öğrencilerde yurtta kalmakla ilişkili bulunurken, Çekya’lı öğrencilerde ters ilişkili bulunmuştur²³. Türkiye’de yapılan bir araştırmada yurtta kalmak koruyucu faktör olarak değerlendirilmiştir¹⁰.

Tıp fakültesi öğrencilerinden romantik ilişkisi olanlarda sigara ve alkol kullanımı ilişkisi olmayanlara göre yüksektir ancak istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmamıştır. Birleşik Krallıktaki genç yetişkinlerde ağır alkol kullanımı ve medeni durum arasındaki ilişkiyi inceleyen bir kohort çalışmasında boşanmış bireylerde ağır alkol kullanım oranının en yüksek, evlilerde ise en düşük olduğu görülmüştür²⁴. İlişkisi olan bireylerin alkol tüketilen sosyal ortamlarda daha sık bulunabileceği dolayısıyla daha sık alkol tüketmesi beklenebilir.

Yapılan çok değişkenli analizlerde yurtta kalmak alkol kullanımında yüksek riskli bulunmuştur. Yurtta kalmak, arkadaşlarla yaşamak gibi, arkadaş ortamının eğlence arayışını tetiklemesi dışında denetleyici birinin yokluğuyla alkol kullanımında artışa neden olabilir. Bu çalışmada daha önceden psikiyatrik rahatsızlık geçirenlerin %36,2 sigara, %67,2’si alkol kullanmaktadır. Psikiyatrik rahatsızlık öyküsü sigara kullanımı için 2,4 kat risk oluşturmaktadır. Literatürde sigara kullanımının anksiyete bozuklukları, depresyon, şizofreni gibi mental hastalıklarla ilişkili olduğu gösterilmiştir^25,26,27. Mental hastalıklarla alkol kullanımının ilişkisi de bilinmektedir^27,28. Türkiye’de yapılan çalışmalarda benzer şekilde alkol kullanımının depresyon, anksiyete gibi hastalıklarla ilişkisi gösterilmiştir^28,29. Bu çalışmada katılımcılara daha önceden psikiyatrik rahatsızlık geçirip geçirmedikleri sorulmuş ancak ne zaman geçirdikleri sorgulanmamıştır, öyküleri yakın zamana ait ve pandemiyle ilişkili olabilir. Pandemi, sigara ve alkol kullanımının psikiyatrik öyküyle ilişkisini etkilemiş olabilir.

Sigara kullanımı aşırı alkol tüketiminde dört kat riskli bulunmuştur. Amerika’da erişkinlerde yapılan bir araştırmaya göre aşırı alkol tüketim düzeyi arttıkça sigara kullanımı da artmaktadır³⁰. Almanya’da tıp fakültesi öğrencilerinde yapılan bir çalışmada sigara kullanımı aşırı alkol tüketimi şeklinde alkol kullanan öğrencilerde aşırı alkol tüketimi şeklinde kullanmayanlara kıyasla dört kat daha fazladır³¹. Küresel alkol kullanım oranları genç nüfusta yüksek olup aşırı alkol tüketimi genç nüfusta yeni bir trend haline gelmektedir⁸. Aşırı alkol tüketimi Amerika Birleşik Devletleri’nde güncel bir halk sağlığı problemi olarak değerlendirilmektedir. Türkiye için halihazırda büyük bir problem gibi görünmese de bu konuda dikkatli olunmalı ve gerekli önlemler alınmalıdır⁸.

Kısıtlılıklar
Bu çalışmada birtakım kısıtlılıklar mevcuttur. Veriler kişisel beyana dayalıdır, sorular çoktan seçmeli yanıtlar içermekte ve kişiler kendi algıladıkları şekilde sorulara cevap vermişlerdir. Hedeflenen örnekleme ulaşılamaması kesitsel çalışmanın gücünü azaltmaktadır. Sigara ve alkol kullanımı olanlarda madde kullanımının etkisi değerlendirilmemiştir. Ayrıca kesitsel çalışmanın doğası gereği bu çalışmada sigara ve alkol arasında neden-sonuç ilişkisi kurulamamaktadır. Son olarak tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de pandemi etkisiyle öğrencilerin sosyal hayatlarında değişiklikler yaşanmıştır. Bu çalışmanın pandeminin etkilerinin kısmen devam ettiği bir dönemde yapılması ve araştırmacıların sorulara pandemi dönemini düşünerek cevap vermeleri sonuçları etkilemiş olabilir.

Sonuç olarak, bu çalışmada sınıf düzeyleriyle sigara ve alkol kullanımı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki görülmedi. Geçirilmiş psikiyatrik rahatsızlık öyküsü olan kişilerde sigara ve alkol kullanımı daha yüksek saptandı. Daha önceden psikiyatrik rahatsızlık geçirmek sigara kullanımı için iki kattan fazla risk oluştururken, aşırı alkol tüketiminde sigara kullanımı dört kattan fazla risk oluşturmaktadır. Bu nedenle psikiyatrik rahatsızlık öyküsü olan öğrencilere psikiyatrik destek verilebilir, toplu oturumlar düzenlenebilir, düzenli aralıklarla görüşmeler planlanabilir. Mentörlük danışmanlığı verilebilir. Öğrencilere yönelik sigara bırakma müdahaleleri rutin sağlık programına alınabilir. Tıp fakültelerinde okuyan öğrencilerin hayatlarının ileriki dönemlerinde mesleki olarak toplumun sağlığını korumak ve toplumu eğitmekle yükümlü bir meslek grubu öğrencileri olmaları sebebiyle bu konudaki tutum ve davranışları değerlendirilmeli ve gerekli müdahaleler planlanmalıdır^12,16,20.

1) Health Data. "Institute of Health Metrics. Global Burden of Disease". https://www.healthdata.org/smoking-tobacco. Erişim Tarihi: 20.07.2022.

2) HSGM. "Tütünle Mücadele Faaliyet Raporu". https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/tutun-mucadele-bagimlilik-db/tutun/Tutun_Faaliyet_Raporu_2018_20.08.2019.pdf. Erişim Tarihi: 20.07.2022.

3) TÜİK. "Türkiye Sağlık Araştırması 2019". https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Saglik-Arastirmasi-2019-3366. Erişim Tarihi: 20.07.2022.

4) The American Cancer Society. "The Tobacco Atlas 7th Edition 2018". https://tobaccoatlas.org/country/turkey/. Erişim Tarihi: 21.07.2022.

5) On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023). "Sağ-lıklı Yaşam ve Bağımlılıkla Mücadele Çalışma Grubu Raporu". https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Saglikli-Yasam_ve_Bagimlilikla-Mucadele-Calisma-Grubu-Bagimlilikla-Mucadele-Alt-Calisma-Grubu-Raporu.pdf. Erişim Tarihi: 20.07.2022.

6) World Health Organization. "Alcohol". https://www.who.int/health-topics/alcohol#tab=tab_1. Erişim Tarihi: 20.07.2022.

7) Rehm J. The risks associated with alcohol use and alcoholism. Alco Res Healt 2011; 34: 135-43.

8) Sharma M, Knowlden AP, Nahar VK. Applying a New Theory to Alter Binge Drinking Behavior in College Students. Fam Community Health 2017; 40: 52-5.

9) World Health Organization. "Global status report on alcohol and health 2018". https://www.who.int/publications/i/item/9789241565639. Erişim Tarihi: 21.07.2022.

10) Havaçeliği Atlam D, Yüncü Z. Üniversitesi Öğrencilerinde Sigara, Alkol, Madde Kullanım Bozukluğu ve Ailesel Madde Kullanımı Ara-sındaki İlişki (Tur). Klinik Psikiyatri Dergisi 2017; 20: 161-70.

11) Akfert SK, Çakıcı E, Çakıcı M. Üniversite öğrencilerinde Sigara-Alkol Kullanımı ve Aile Sorunları ile İlişkisi. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2009; 10: 40-7.

12) Akvardar Y, Demiral Y, Ergor G, Ergor A. Substance use among medical students and physicians in a medical school in Turkey. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 2004; 39: 502-6.

13) Akvardar Y, Aslan B, Ekici BZ, Öğün E, Şimşek T. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem II öğrencilerinde sigara, alkol, madde kullanımı. Bağımlılık Dergisi 2001; 2: 49-52 .

14) Nasui BAP, Popa M, Buzoianu AD et al. Alcohol Consumption and Behavioral Consequences in Romanian Medical University Students. Int J Environ Res Public Health 2021; 18: 7531.

15) Wartberg L, Kriston L, Thomasius R. Prevalence of problem drinking and associated factors in a representative German sample of ado-lescents and young adults. J Public Healt 2019; 41: 543-9.

16) Frank E, Elon L, Naimi T, Brewer R. Alcohol consumption and alcohol counselling behaviour among US medical students: cohort study. Bmj 2008; 337: a2155.

17) Saatçioğlu Ö., Evren C., Çakmak D. Alkol Kullanım Bozuklukları Tanıma Testi'nin geçerliği ve güvenirliği. Türkiye’de Psikiyatri 2002; 4: 107-13.

18) Uysal MA, Kadakal F, Karşidağ C et al. Fagerström test for nicotine dependence: reliability in a Turkish sample and factor analysis. Tuberk Toraks 2004; 52: 115-21.

19) Voigt K, Twork S, Mittag D et al. Consumption of alcohol, cigarettes and illegal substances among physicians and medical students in Brandenburg and Saxony (Germany). BMC Health Serv Res 2009; 9: 219.

20) Global Burden of Disease Study 2019 Tobacco Collaborators. Spatial, temporal, and demographic patterns in prevalence of smoking tobacco use and attributable disease burden in 204 countries and territories, 1990-2019: a systematic analysis from the Global Burden of Disease Study 2019. The Lancet 2021; 397: 2337-60.

21) World Health Organization. "Global Adult Tobacco Survey 2016". https://extranet.who.int/ncdsmicrodata/index.php/catalog/872. Erişim Tarihi: 12.08.2022.

22) Wallace P. Medical students, drugs and alcohol: time for medical schools to take the issue seriously. Med Educ 2000; 34: 86-7.

23) Gavurova B, Ivankova V, Rigelsky M. Alcohol Use Disorders among Slovak and Czech University Students: A Closer Look at Tobacco Use, Cannabis Use and Socio-Demographic Characteristics. Int J Environ Res Public Health 2021; 18: 11565.

24) Power C, Rodgers B, Hope S. Heavy alcohol consumption and marital status: disentangling the relationship in a national study of young adults. Addiction 1999; 94: 1477-87.

25) Johnson JG, Cohen P, Pine DS et al. Associa-tion between cigarette smoking and anxiety disorders during adolescence and early adult-hood. JAMA 2000; 284: 2348-51.

26) Fluharty M, Taylor AE, Grabski M, Munafò MR. The Association of Cigarette Smoking With Depression and Anxiety: A Systematic Review. Nicotine Tob Res 2017; 19: 3-13.

27) Šagud M, Vuksan-Ćusa B, Jakšić N et al. Smoking in Schizophrenia: an Updated Review. Psychiatr Danub 2018; 30: 216-23.

28) Ünal Demir F, Akpınar Aslan E, Batmaz S ve ark. Sigara, Alkol veya Madde Kullanan Üniersite Öğrencilerinin Bağımlılığa Yönelik Farkındalık, Olumsuz Tutum ve Damgalama Düzeyleri. Bağımlılık Dergisi 2022; 23: 86-94.

29) Berbercuma E. Üniversite Öğrencilerinde Alkol Kullanım Bozuklukları Ve Kişilik Özellikleri İle İlişkisi Ve Risk Faktörleri: Depresyon Ve Sosyal Kaygı Bozukluğu. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Klinik Psikoloji Anabilim Dalı 2019.

30) Wang Q. High-intensity binge drinking is associated with cigarette smoking and e-cigarette use among US adults aged 40–64 years: Findings from the 2017 BRFSS survey. Tob Induc Dis 2020; 18: 54.

31) Keller S, Maddock JE, Laforge RG, Velicer WF, Basler HD. Binge drinking and health behavior in medical students. Addictive behaviors 2007; 32: 505-15.