Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı ve kesitsel düzende olan araştırmaya farklı sektörlerde çalışan en az lise mezunu 100 kişi katıldı. Basit rastgele örneklem yöntemi ile seçilen bu kişiler, demografik özelliklerini, son altı ayda psikolojik yıldırma ile karşılaşma durumlarını sorgulayan bir anket formunu ve Beck Depresyon Anketini doldurmuşlardır.

Bulgular: Çalışmaya %67'si kadın olmak üzere, toplam 100 kişi alındı. Çalışmada mobbing ile karşılaştıklarını belirtenlerin oranı 43%, bu olgularda depresyon görülme oranı %98 olarak bulunmuştur. Hem erkeklerin hemde kadınların daha çok erkek amirlerinden psikolojik şiddet gördükleri saptanmıştır (%79). Mobbing ortalama puanı; depresyonu olmayanlarda 1.51±0.53, hafif düzeyde depresyonu olanlarda 2.28±0.42, orta düzeyde depresyonu olanlarda 2.07±0.70, ağır düzeyde depresyonu olanlarda 2.58±0.70 olarak belirlenmiştir. Beck depresyon puanı ile mobbing puanları arasında anlamlı bir korelasyon bulunmuştur (r=0.464, p<0.001).

Sonuç: Çalışma ortamında psikolojik yıldırma, önemli bir iş sağlığı konusu olarak değerlendirilmeli ve gerekli önlemler hızla alınmalıdır.

Mobbing sonucunda bireylerde başağrısı, taşikardi, mide problemleri gibi fiziksel şikayetleri ve uyku bozuklukları, dikkat dağınıklığı, sosyal izolasyon, negatif affektif deşarj ve iştah değişiklikleri gibi psikosomatik belirtiler oluşabilmektedir³. Literatüre baktığımızda, ülkemizde farklı sektörlerde çalışan bireylerde mobbing sıklığını araştıran çalışma sayılarının son zamanlarda artmış olduğunu gözlemledik. Ancak mobbinge uğrayanlarda en fazla görülen psikiyatrik semptomlardan biri olan depresif belirtilerin klinik ölçeklerle sorgulandığı sınırlı sayıda çalışma mevcuttur^4-6. Bu nedenle çalışmamızda Elazığ il merkezinde farklı kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan bireylerdeki işyerinde mobbinge uğrama sıklığını, kişilerin karşılaştıkları psikolojik yıldırmanın şekillerini, mobbing uygulayan ve mobbing uygulanan kişilerin özelliklerini, mobbinge maruz kalanlarda depresyon sıklığını ve mobbing ile olan ilişkisini incelemeyi amaçladık.

Leymann'ın Psikolojik Terör Envanteri (Leymann Inventory of Phychological Terror) ise Orjinali Almanca olan ve Türkçeye çevrimi Osman Cem Önertoy tarafından 2003 yılında “Mobbing: İşyerinde Duygusal Taciz”⁸ adlı kitapta yayımlanarak yapılan bir ölçektir. Mobbing konusunda en çok kullanılan ölçek olması nedeniyle bu çalışmada Leymann Inventory of Phychological Terror kullanılmasına karar verildi Bu ölçek literatürde Leymann Tipolojisi olarak da bilinmektedir. Heinz Leymann'ın tipolojisine göre 45 mobbing davranışı bulunmaktadır ve bu davranışlar da davranışın özelliğine mağdurun kendini göstermesini ve iletişim oluşumunu etkilemek, sosyal ilişkilere saldırılar, itibara saldırılar, kişinin yaşam kalitesi ve mesleki durumuna saldırılar ve kişinin sağlığına doğrudan saldırılar olmak üzere 5 grupta toplanmıştır. Ölçekte 5'li Likert tipi (1- en düşük düzey, 5- en yüksek düzey) kullanılmıştır⁹. Çalışmamızda ölçekteki maddelere verilen yanıtlar, her katılımcı için toplandı ve toplam madde sayısı olan 45'e bölünerek, bireysel mobbing skorları hesaplandı.

İstatiksel Yöntem
Mevcut veriler literatür eşliğinde değerlendirildi. Verilerin değerlendirilmesinde “SPSS for Windows 21.0” bilgisayar paket programı kullanıldı. Analizlerde, frekans dağılımı, değişkenlere ait puanların dağılımına ait özelliklerini betimlemek amacıyla verileri yüzde olarak elde etmek; bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkinin anlamlı olup olmadığını test etmek amacıyla t-testi; korelasyon değerlendirmesi için pearson korelasyon testi kullanıldı.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Katılımcıların sosyo-demografik özellikleri.

Katılımcılardan toplam 10 kişi bir aydan az süre, 2 kişi 1-3 ay, 5 kişi 3-6 ay 26 kişi 6 aydan fazla psikolojik yıldırma ile karşı karşıya kaldığını ifade etmiştir. İşini tercih etme sebebine bakıldığında; şiddete maruz kalanlardan sadece 6 kişi, işini sevdiği için bu mesleği seçtiğini bildirmiştir. Şiddete uğrayanların bireysel mobbing ölçeği ortalaması 2.26±0.56, şiddete uğramayanların bireysel mobbing ölçeği ortalaması 1.48±0.53 olarak belirlenmiş olup bu farklılık istatiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.001).

Psikolojik yıldırmaya uğradığını belirtenlerin % 84'ü memur statüsünde çalışan bireylerden oluşmaktadır. Şiddete maruz kalanların % 98'inde depresyon mevcuttur. Şiddet mağdurlarının %28'de de hafif, %53'de orta, %16'da ağır düzeyde depresyon bulunmuştur. Şiddete maruz kalanların beck depresyon puanı ortalaması 15.8, şiddete maruz kalmayanların ortalaması 8.98 olarak tesbit edilmiştir. Aralarındaki fark istatiksel olarak anlamlıdır (p=0.003). Depresyonu olmayanlarda mobbing ortalama puanı; 1.51±0.53, hafif düzeyde depresyonu olanlarda mobbing ortalama puanı 2.28±0.42, orta düzeyde depresyonu olanlarda mobbing ortalama puanı 2.07±0.70, ağır düzeyde depresyonu olanlarda mobbing ortalama puanı 2.58±0.70 olarak belirlenmiştir. Depresyonun şiddeti ile ortalama mobbing puanları arasında çok yüksek bir anlamlılık bulunmuştur (p<0.001).

Bireylerin en fazla maruz kaldığı mobbing davranışı kurum içerinde yetkisinin üzerinde sorumluluklar verilmesi olarak tesbit edilmiştir. Sırasıyla en fazla görülen 10 mobbing davranışı tablo 2'de gösterilmiştir. Şiddet uygulayan kişilere bakıldığında ise, 8 kadın amir, 23 erkek amir, 1 kadın alt, 5 erkek alt çalışan, 6 diğer çalışanlardan oluşmaktadır. Araştırmaya katılanların %79'u erkekler tarafından psikolojik yıldırmaya uğratıldıklarını belirtmektedir. %32 oranla en fazla şiddet uygulayanlar 35 yaş ve yukarısında olanlar olarak belirlenmiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Psikolojik travmaya maruz kalanların en fazla uğradıkları mobbing davranışları.

2004–2005 yılları arasında Bosna Hersek'te mobbing ile stres arasındaki ilişkiyi inceleyen bir çalışmaya göre mobbingin insanın sağlığına ve çalışma kabiliyetine olumsuz etkileri olduğu bulunmuştur. Mobbingin strese yol açtığı ve stresin ise fiziksel rahatsızlıklar ortaya çıkardığı gözlemlenmiştir. Bu durum çalışanların ilaç kullanımını ve doktora başvurmalarını sıklaştırmış olduğu bildirilmiştir¹⁴. Çalışmamızda literatürle uyumlu olarak psikolojik şiddete maruz kalanların %98'inde depresyon tespit edilmiş ve bu kişilerin ortalama mobbing puanları ile beck depresyon puanları arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur.

Mobbingi uygulayanların büyük çoğunluğunun erkeklerden oluştuğu ancak mobbinge uğrayan kişilerin cinsiyetleri arasında çok önemli bir fark olmadığı bildirilmiştir⁹. Türkiye'de Kütahya ilinde faaliyet gösteren iki kamu hastanesinde yapılan bir araştırmaya göre kadınların erkeklere göre kişinin kendini gösterme ve iletişim kabiliyetini etkileme, kişinin yaşam kalitesi ve mesleki durumunu etkileme ve kişinin fiziksel sağlığını etkileme açılarından daha fazla etkilendiği gözlenmiştir. Çalışmamızda ise, kadınlar ve erkekler arasında psikolojik şiddete uğrama oranı açısından bir fark saptanmamıştır.

Gençlik merkezi müdürlüklerinde çalışan personellerin çalışma ortamlarında maruz kaldıkları yıldırma davranışlarının cinsiyet yönünden incelendiği bir çalışmada en sık görülen mobbing davranışları açısından cinsiyetler arasında bir fark bulunmamıştır¹⁵. Çalışmamızda, mobbinge uğrayanların en fazla karşılaştıkları olumsuz davranışlar, yetkisinin üzerinde sorumluluklar verme, kendisini ifade etmesine izin vermeme ve haksız yere eleştirilme davranışları olarak belirlenmiş, ancak davranışlar açısından cinsiyetler arasında bir fark görülmemiştir.

Literatürde, 18‐30 yaş aralığındaki kişilerin daha fazla mobbinge maruz kaldığı bildirilmiştir. Aynı araştırma eğitim düzeyi arttıkça psikolojik tacizin de arttığını belirlenmiştir¹⁶. Çalışmamızda da en fazla mobbinge uğrayanların 25-30 yaşları arasındaki bireyler olduğu ve eğitim düzeyi arttıkça mobbing sıklığının artmış olduğu belirlendi. Araştırmalara göre üstlerin astlarına uyguladıkları mobbing oranı, aynı seviyedeki çalışma arkadaşından veya astından daha yüksektir¹⁷. Çalışmamızda litaretürle uyumlu olarak psikolojik tacizi uygulayanların büyük çoğunluğu (%72) amir düzeyinde çalışan bireylerden oluşmaktaydı.

Yıldırma eylemlerinin daha çok insanların yoğun ilişki içinde olduğu, sağlık, eğitim, sosyal hizmetler ve bankacılık gibi hizmet sektörlerinde daha yaygın olduğu bildirilmiştir^18,13. Çalışmamızda katılımcılar rastgele örneklem yoluyla alındığından, homojen bir meslek grubu oluşturulmamıştır. Bu nedenle çalışmamız özel bir meslek grubundan ziyade, mobbingin genel toplumda görülme oranını yansıtmaktadır.

Mobbinge sebep olan olaylar son bulsa da, travma sonrası stres bozukluğu kişinin hayatını uzun dönemde etkilemekte, uykusuzluğa, depresyona, sosyal çevreden kopukluğa hatta evli olan kurbanların aile hayatlarının bozulmasına evliliklerinin sona ermesine yol açmaktadır¹⁹. Mobbingin sonucu olarak iş görenler motivasyonunu kaybetmekte, performansları düşmekte, daha önce başarıyla yerine getirdikleri görevleri günlük kaygılar ve yüksek stres sebebiyle yapamamaktadırlar²⁰. İşyerinde psikolojik şiddet, kurum içinde gerilimin ve çatışmalı bir iklimin oluşmasına neden olan, çalışanın iş doyumu ve çalışma barışını ve hatta ruhsal ve fiziksel sağlığını olumsuz yönde etkileyen toplumsal bir sorundur. Bu nedenle çalışma ortamında psikolojik yıldırma, önemli bir iş sağlığı konusu olarak değerlendirilmeli ve gerekli önlemler hızla alınmalıdır.

Çalışmanın kısıtlılıkları; Katılımcı sayısının az olması ve homojen bir meslek grubunun olmayışı çalışmamızın kısıtlılıklarından sayılabilir.

1) Leymann H. Mobbing and psychological terror at work places. Violence Vict 1990; 5: 119-26.

2) Kate H. Workplace Mobbing Syndrome, National Conference on Women and Industrial Relations 2006; 2-13.

3) Girardi P, Monaco E, Prestigiacomo C, Talamo A, Ruberto A, Tatarelli R. Personality and Psychopathological Profiles in Individuals Exposed to Mobbing, Human Resource Management International Digest 2007; 22: 173–92.

4) Akıncı Z, Güven M. A Study on Investigation of the Relationship between Mobbing and Depression According to Genders of High School Students. Düşünen Adam 2014; 27: 115-25.

5) Camcı O, Kutlu Y. Mediator role of depression on the relationship between mobbing and life satisfaction of health professionals. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi 2011; 2: 9-16.

6) Yavuzer Y, Civilidağ A. Sağlık çalışanlarında iş yerinde mobbing ile yaşam doyumu arasındaki ilişkide depresyonun aracı rolü. Düşünen Adam: Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi 2014; 27: 115-25.

7) Hisli N. Beck Depresyon Envanterinin üniversite öğrencileri için geçerliliği ve güvenirliliği. Psikoloji Dergisi 1989; 7: 3-13.

8) Davenport N, Schwartz RD, Eliot GP. Mobbing, İşyerinde Duygusal Taciz. İstanbul: Sistem Yayıncılık, 2003: 18.

9) Leymann H. The content and development of mobbing at work. Eur J Work Organ Psy 1996; 5: 165-84.

10) Di Martino V, Hoel H, Cooper C, Cary L. Preventing Violence and Harassment in the Workplace; European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions; Ireland 2003: www.eurofound.eu.int.

11) Demir G, Bulucu GD, Özcan A, Yılmaz D, Şen H. Hemşirelerin Mobbinge Uğrama Durumlarının Belirlenmesi. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi 2014; 4: 1-5.

12) Tüzel E. Araştırma görevlilerinin maruz kaldıkları yıldırma (mobbing) davranışlarının araştırma görevlilerinin sahip oldukları çeşitli değişkenlere göre incelenmesi: Gazi Eğitim Fakültesi örneği. Çanakkale: 1.Uluslararası Türkiye Eğitim Araştırmaları Kongresi 2009; 212.

13) Koç M, Bulut HU. Mobbing In the Secondary Education Teachers: Investigation from the Gender Age and High School. International Online Journal of Educational Sciences 2009; 1: 64-80.

14) Pranjic N, Bilic LM, Beganlic A, Mustajbegovic J. Mobbing, stres, and work ability index among physicians in Bosnia and Herzegovina: Survey study. Croat Medical Journal 2006; 47: 750- 8.

15) Hacıseferoğlu S, Hacıseferoğlu B. Gençlik Merkezi Müdürlüklerinde Çalışan Personellerin Çalışma Ortamlarında Maruz Kaldıkları Yıldırma Davranışlarının Cinsiyet Yönünden incelenmesi. International Journal of Science Culture and Sport July 2014; 1: 77-87.

16) Yılmaz, A, Özler DE, Mercan N. Mobbing ve Örgüt İklimi ile İlişkisine Yönelik Ampirik Bir Araştırma. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 2008; 7: 334- 57.

17) Kök SB. İş Yaşamında Psiko-Şiddet Sarmalı Olarak Yıldırma Olgusu ne Nedenleri. 14. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiri Kitabı, 2006: 161-70.

18) Arpacıoğlu G. İşyerindeki Stresin Gizli Kaynağı; Zorbalık ve Duygusal Taciz. Human Resource Dergisi 2003; 10-11: 203-28.

19) Hartig & Frosch. Workplace Mobbing Syndrome: The ‘Silent and Unseen' Occupational Hazard, Our Work Our Lives: National Conference on Women and Industrial Relations, Brisbane: Griffith University Brisbane, 2006: 12-14 July.

20) Tinaz P. Mobbing: Mobbing in the workplace. Labour and Society 2006; 3: 11-22.